Đã từng có nhiều sách tham khảo dạy học nhưng có lẽ chưa có một công cụ dành cho cả GV, sinh viên sư phạm, HS và phụ huynh; áp dụng được cho tất cả các môn học, dùng trong nhiều năm từ lớp 4 đến lớp 12, giúp bồi dưỡng HS giỏi cũng như phụ đạo HS học yếu; đặc biệt hướng dẫn cách học ở lớp và tự học ở nhà, khích lệ HS hào hứng học tập. Bộ sách gồm 4 cuốn dạy học bằng bản đồ tư duy do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam kịp phục vụ cho năm học mới 2011-2012 là một công cụ như thế.
Giới thiệu Sách Dạy học bằng Bản đồ tư duy của
Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam trên báo Giáo dục & Thời Đại và trên mạng VietNamNet.vn
Sử dụng bản đồ tư duy (BĐTD) trong dạy học đã và đang được áp dụng ở nhiều nước có nền giáo dục tiên tiến trên thế giới và mới đây đã được nghiên cứu và áp dụng ở Việt Nam nhằm giúp GV truyền thụ kiến thức một cách sinh động, hệ thống và mô hình hóa để HS có thể học, tự học tích cực, có một tư duy tổng thể về bài học, giúp dễ hiểu, dễ nhớ, dễ vận dụng kiến thức. Từ kiến thức được diễn đạt trong nhiều trang sách và cả vận dụng thực tế, BĐTD giúp tinh lọc lại chỉ còn trong một sơ đồ, và ngược lại, từ sơ đồ này, học sinh hình dung, liên tưởng và phát triển kiến thức một cách logic. Sử dụng BĐTD yêu cầu HS phải tự suy nghĩ để thiết lập nội dung bài học theo cách hiểu của mình nên BĐTD thực sự là một công cụ chống “đọc -chép” , “học vẹt” rất hiệu quả.
Bộ sách hướng dẫn cách thiết kế BĐTD cùng với một số ví dụ minh họa không chỉ giúp ích cho GV và HS trong việc dạy và học mà còn cung cấp cho các bậc phụ huynh công cụ để hỗ trợ kiểm tra kiến thức của con em mình trong học tập một cách đơn giản, đặc biệt, các cuốn sách được in màu đẹp, có nhiều hình vẽ “kiến thức - hội họa” rất độc đáo bằng phần mềm và vẽ tay của người Việt Nam.
Đặc biệt, riêng với môn Toán, cuốn sách CNTT còn có đĩa CD đi kèm, các file này được thiết kế trên ba phần mềm là Sketchpad 5 (GSP5), Buzan’s iMindmap (bản đồ tư duy) và Violet, đó là những ví dụ về bài giảng có ứng dụng CNTT để từ đó GV, HS có thể sáng tạo ra nhiều bài mới. Các file trên đĩa CD giúp GV và HS tổ chức các hoạt động học tập để tìm kiếm, củng cố kiến thức chứ không phải là bài giảng mang tính chất trình diễn.
Bộ sách Ứng dụng công nghệ thông tin và sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các môn học ở trường THCS
- Thiết kế bản đồ tư duy dạy học môn Toán (dùng cho GV và HS phổ thông)
- Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Toán ở trường phổ thông
- Dạy tốt - Học tốt ở Tiểu học bằng bản đồ tư duy (Dùng cho giáo viên, sinh viên sư phạm, học sinh Tiểu học)
- Dạy tốt - Học tốt các môn học bằng bản đồ tư duy (Dùng cho giáo viên, sinh viên sư phạm, học sinh THCS và THPT)
Ý tưởng áp dụng bản đồ tư duy trong dạy học xuất phát từ
chuyện kể của một du học sinh nước ngoài,
khiến cha mẹ cháu quyết tâm nghiên cứu đề xuất
đưa phương pháp tiên tiến này vào trường học Việt Nam.
TS Trần Đình Châu cùng với TS Đặng Thị Thu Thuỷ - là hai tác giả đầu tiên ở Việt Nam phổ biến BĐTD tới hệ thống các trường phổ thông. Hai người biết đến BĐTD là nhờ con gái- con thứ hai của gia đình họ. Qua câu chuyện về các giờ học thú vị bằng BĐTD mà cô con gái kể lại trong dịp về nước nghỉ hè năm 2006, TS Châu có suy nghĩ rằng: tại sao không tìm cách nghiên cứu áp dụng phương pháp này vào Việt Nam và áp dụng như thế nào cho phù hợp?
Sắc màu dạy - học bằng BĐTD ở nước ngoài
Sáng ngày 22/ 8/2011 mới đây, 3 sinh viên giỏi người Singapore đã đến tham quan Văn phòng Dự án THCS II. Khi được đề nghị chia sẻ những kỉ niệm tại Việt Nam, họ hào hứng cùng vẽ lại hành trình Hà Nội - Sapa - Vịnh Hạ Long bằng những nhánh cây tư duy thú vị.
Cheryl Cheah - hiện là sinh viên trường Imperial College London cho biết: Tại Singapore, BĐTD là một phương pháp học mà hầu hết học sinh đều được làm quen từ khi mới 11-12 tuổi. Ở độ tuổi đó, trường Raffles Girls’ School, nơi cô học đã mời riêng một chuyên gia về hướng dẫn và giúp các học sinh có thể vẽ BĐTD ngay sau đó. Theo Cheryl, cô và các bạn đã rất hào hứng học tập bởi bị cuốn hút bởi màu sắc, hình ảnh rực rỡ và ghi nhớ nhanh kiến thức.
"Thầy cô rất linh hoạt trong việc áp dụng BĐTD trong giảng dạy. Thầy cô có thể giới thiệu BĐTD ở đầu hoặc cuối bài giảng. Cũng có khi sau một bài giảng, thầy cô đưa ra chủ đề chung và yêu cầu học sinh đóng góp các ý, các nhánh để vẽ BĐTD ôn tập chính bài giảng trong buổi hôm đó. Nhiều khi thầy cô giao bài tập về nhà cho học sinh tổng kết kiến thức đã học bằng BĐTD. Theo kinh nghiệm của bản thân em, nếu thầy cô giới thiệu bài giảng bằng quá trình lập BĐTD và sau đó kết thúc bài học bằng chính BĐTD đó sẽ giúp học sinh nhanh chóng nắm ngay được ý chính của bài học, nhớ nhanh hơn và lâu hơn" - Chua Song Guan, sinh viên trường National Taiwan Univesity chia sẻ.
Nói về lợi ích của việc học bằng BĐTD, Cho Wen Jing - sinh viên trường Warwick University cho biết: "Khi ở lứa tuổi nhỏ và vừa, bài học còn đơn giản, việc sử dụng BĐTD rất thuận tiện vì dễ làm, dễ nhớ. Ở các lớp cuối phổ thông và các bài học phức tạp hơn thì không thể chỉ sử dụng BĐTD mà phải kết hợp thêm nhiều phương pháp khác. Để ôn tập lại các bài học trong một cuốn sách, ngoài việc học bình thường, em và các bạn cũng thường tóm tắt mỗi chương thành một BĐTD và lưu trữ lại thành một tập. Sau đó, chúng em lật lại tập BĐTD đó để ôn tập, nhớ lại những kiến thức cơ bản nhất. Một lợi ích rất lớn của BĐTD là khi học và làm việc theo nhóm. Mỗi người có thể đóng góp một ý vào BĐTD hoặc phụ trách vẽ một BĐTD riêng biệt sau đó sẽ ghép lại thành một bức tranh tổng thể."
Từ 2011, ứng dụng phương pháp BĐTD rộng khắp
Nhiều nước trên thế giới đã ứng dụng BĐTD trong giảng dạy, học tập, làm việc, kinh doanh… từ 15-20 năm nay. Nhưng người Việt mới chỉ biết đến BĐTD trong vài năm trở lại đây. Giữa lúc cả xã hội bức xúc với “đọc - chép” và thói quen “học vẹt” của nhiều học sinh thì việc ứng dụng BĐTD cùng với các phương pháp dạy học tích cực khác đã đem lại rất nhiều lợi ích. TS Trần Đình Châu đã chủ trì nhóm nghiên cứu một cách kĩ lưỡng và tham mưu được với Bộ GD-ĐT đưa thành chuyên đề ứng dụng BĐTD hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học tới các cán bộ quản lý và giáo viên THCS.
“Với thời gian chưa dài vận dụng BĐTD trong dạy học môn Hóa học bản thân tôi thấy có nhiều mặt tích cực. HS nắm kiến thức bài học một cách chủ động hơn,không khí hoạt động của HS trong các giờ học sôi nổi, mọi HS đều tích cực tham gia. Có thể khẳng định đây là một biện pháp để chống HS ngồi sai lớp” - Thầy Đặng Ngọc Thuận (trường Lộc Thủy, Lệ Thủy, Quảng Bình).
Trong 3 năm gần đây , TS Châu cùng các cán bộ nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu Giáo dục Việt Nam, Dự án Phát triển Giáo dục THCSII kết hợp với Vụ Giáo dục Trung học và Cục Nhà giáo của Bộ GD-ĐT và Sở GD-ĐT các tỉnh đến các vùng miền của đất nước để nghiên cứu và nhân rộng dần phương pháp mới này với hy vọng sẽ giúp học sinh thoát khỏi lối học vẹt, đóng góp phần mình vào công việc chung của ngành giáo dục. Trên 30 bài báo khoa học cùng với 4 cuốn sách: “Dạy tốt- học tốt các môn học bằng bản đồ tư duy” dùng cho GV và HS từ lớp 4 đến lớp 12 và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học của hai Tiến sỹ Châu, Thuỷ do Nhà xuất bản giáo dục phát hành đã thu hút mạnh sự quan tâm của các cấp quản lý giáo dục và đội ngũ thầy cô giáo, phụ huynh và các em học sinh phổ thông.
Năm 2010, ứng dụng BĐTD trong dạy và học đã được triển khai thí điểm tại 355 trường trên toàn quốc và được cả giáo viên cũng như học sinh các trường hồ hởi tiếp nhận. Nhiều Sở, Phòng Giáo dục và Đào tạo sau khi được Dự án THCSII tập huấn cho cốt cán cấp THCS đã chủ động phổ biến đến cả cấp tiểu học và trung học phổ thông. Kết quả ghi nhận ban đầu cho thấy: việc vận dụng BĐTD trong dạy học sẽ dần hình thành cho HS tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, “định vị trong đầu” được các kiến thức, sự kiện cơ bản, có cách nhìn vấn đề một cách hệ thống, khoa học, học tốt không chỉ kiến thức trong sách vở mà còn cả từ thực tiễn cuộc sống.
Trước kết quả khả quan này, năm 2011, Bộ GD-ĐT đã quyết định đưa chuyên đề phương pháp dạy học bằng BĐTD thành 1 trong 5 chuyên đề tập huấn cho giáo viên THCS trên toàn quốc.
Qua thực tế ứng dụng, nhiều giáo viên đánh giá: Kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác (ứng dụng công nghệ thông tin, bàn tay nặn bột,… ) mà ngành giáo dục đã và đang triển khai, BĐTD sẽ là đòn bẩy góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, giúp học sinh tích cực chủ động và có tư duy tốt hơn.
